نحوه ساخت ظروف سفالی و چینی در یزد و همدان

مجله بهترینها سرویس محتوای آموزشی – به احتمال زیاد فلات ایران با تنوع آب و هوایی فراوان، یکی از مهم ترین خاستگاه های پیدایش و گسترش صنعت سفالگری در غرب آسیا بوده است. روند رو به افزایش سفال طی هزاران سال در هیچ منطقه ای از غرب آسیا به اندازه ایران نبوده است. تردیدی نیست که نقطه عطف پیدایش سفال در منطقه زاگرس مرکزی، پیدایش چرخ سفالگری و توسعه کوره های سفالگری بوده است.

نحوه ساخت سفال در همدان و یزد

1. لالجین حمدان

لالجین به دلیل کیفیت خاک و هنرمندان برجسته سفال خود به یکی از مراکز بزرگ سفال تبدیل شد. خشت لالگین و بیشتر سفال های این منطقه با لعاب و بدون لعاب به بازار عرضه می شود.

محصولات این منطقه بسیار متنوع بوده و از نظر خاک و لعاب نسبتاً بهتر از سایر نقاط ایران است. رنگ شیشه های ساخته شده در همدان اغلب آبی آسمانی، آبی، سرمه ای، زرد، سبز، فیروزه ای و قهوه ای است. سفال های همدان گاه رنگ آمیزی می شوند و گاه با طرح های مقعر حکاکی می شوند.

هنگام لعاب دادن، نقاط توخالی با لعاب پر می شوند و در نتیجه خطوط رنگارنگ تری در نظر گرفته می شوند. تکنیک ساخت سفال لالجین بیشتر مبتنی بر چرخ کاری است اما کار قالب گیری نیز به روش پرس و پرکردن انجام می شود. گاهی اوقات اجسام خام را با روش های برش، برش و افزودن تزئین می کنند.

2. یزد

در این منطقه سفال را با خاک سفید می سازند و پس از ریخته گری سطوح سفال را با لایه ای از خاک سفید خالص که ترکیب آن در هر منطقه متفاوت است می پوشانند و به صورت ملات در می آید. سپس با رنگ های مختلف رنگ می کنند و در نهایت تمام سطح سفال را با لعاب شفاف و بی رنگ می پوشانند و می پزند.

یکی از نقوشی که روی سفال های میبد به چشم می خورد تصویر خورشید به صورت زن کشیده شده است که به خورشید خانم معروف است. تصاویر دیگر شامل گل های تزئینی، ماهی و پرندگان است. تکنیک ساخت سفال میبد آسیاب و ساروج است.

مراحل ساخت سفال

1. ورز دادن و هوادهی خاک رس: ابتدا باید گل رس را به درستی ورز داد. این مرحله برای اطمینان از کیفیت سفال بسیار مهم است.

آشنایی با سفال و سفال

طبق تعاریف فرهنگ لغت، این اصطلاح به طور کلی به معنای اشیاء ساخته شده از خاک رس پخته مانند کاسه، کوزه و غیره است. گل همچنین شامل انواع اشیاء ساخته شده از گل می شود. اصطلاح اروپایی «سرامیک» نیز در فارسی به معنای سفال است. بنابراین سفالگری نیز به هنر یا صنعت ساخت ظروف و اشیاء سفالی پخته اطلاق می شود.

محصولات را معمولاً در صورت بدون لعاب سفال و در صورت لعاب دار بودن با توجه به خشت و لعاب به کار رفته در آنها چینی می نامند. سفال در واقع اولین محصول هنری و صنعتی انسان های اولیه و حاصل نیاز و هوش انسان در استفاده از عوامل طبیعی است. مواد اولیه ساخت سفال عبارتند از: خاک، آب و آتش یعنی در تمام نقاطی که انسان در آن زندگی می کند می توانیم نشانه های تولید آن را ببینیم. زیرا به راحتی می توان این مواد را در آن مکان ها یافت. قدیمی ترین سفال های به دست آمده از کاوش های باستان شناسی ایران مربوط به گنج دره استان کرمانشاه که مربوط به هزاره هشتم قبل از میلاد است.

سفالگری هنری است که برای هزاران سال اصول هنری خود را به شیوه سنتی حفظ کرده است. علاوه بر ارزش‌های هنری، با بررسی دقیق این آثار، می‌توان پیشه‌ها، صنایع و آثار مادی اقوام و جوامع انسانی در مناطق مختلف را شناخت.

هنر سفال سازی در میان باستان شناسان جایگاه ویژه ای دارد، زیرا این قطعات کوچک سفالی که به ظاهر کم اهمیت به نظر می رسند، زمان و زندگی مردم آن روزگار را به ما می آموزند.

سفال بهترین اثر باقی مانده از جوامع اولیه است. قبل از تاریخ ایران، هنرمند سفالگر با کشیدن روی سفال شعر می گفت. سفالگر از عناصر بصری ساده برای نشان دادن اشیا، حیوانات و مردم استفاده می کرد. برای مثال خطوط موازی موازی درون دایره و مستطیل نشان دهنده آب است و مثلثی با سطح مربع نشان دهنده کوه یا مربعی است که با خطوط افقی و عمودی و خطوط مواج ترسیم شده در آن، شاید نشانه زمین کشاورزی باشد. حیوانات طراحی شده روی بشقاب ها عمدتا بز، قوچ، آهو، گاو و پرندگان. اما برخلاف غارنگاری، در اینجا شکل واقعی حیوان مهم نیست، بلکه طرح انتزاعی و اغراق آمیز آن مهم است، زیرا چیدمان سفال در کار سفالگر اهمیت بیشتری دارد.

از ظروف دوران هخامنشی تعدادی مجسمه گلی وجود دارد. این مجسمه ها تقلیدی از مجسمه های طلایی هستند که بیشتر شبیه شیر هستند. برای این نوع سفال ظروف ریتون می گویند (مانند تصویر زیر):

در زمان اشکانیان به دلیل علاقه خاص به ظروف طلا و سیمان، تولید سفال کاهش یافت. از ویژگی های سفال در این عصر می توان به لعاب دهی ظروف اشاره کرد. رنگ این بطری ها از سبز روشن تا آبی فیروزه ای متغیر بود. از اشیای بازمانده از این دوره می‌توان به خمره‌های بزرگ برای نگهداری مواد غذایی، تابوت‌های سفالی با پیکره‌های انسانی، ظروف گلدانی شکل و لوپین‌های تزئین شده با لعاب اشاره کرد.